حيا از منظر آيات و روايات، آثار و پيامدهاي فردي و اجتماعي آن
عنوان تحقیق: حيا از منظر آيات و روايات، آثار و پيامدهاي فردي و اجتماعي آن
نام خانوادگی: حيدري فرد
نام : معصومه
تاریخ دفاع: زمستان۸۶
نام استاد: خانم مرادي
واژگان کلیدی: حيا، استحياء، آثار و پيامدها
مدرسه علمیه حضرت زینب سلام الله علیها
چــكــيــده
پيامبر اكرم(صلي‌الله‌عليه‌وآله‌وسلم) مي‌فرمايند: «إنّما بُعِثْتُ لأتَمِّمَ مَكارمَ الاخلاق» ۱؛ همانا من براي اتمام مكارم اخلاق مبعوث شدم. يكي از اين مكارم مهم اخلاقي حيا مي‌باشد.
«حيا از منظر آيات و روايات، آثار و پيامدهاي فردي و اجتماعي آن» محور و موضوع بحث اين رساله است. خداوند متعادل آدمي را در مسير كمال به حال خود رها نكرده است؛ چرا كه علاوه بر هدايت بيروني، درون انسان را به نيروهايي مجهز نموده كه او را در راه سعادت راهنمايي مي‌نمايد. يكي از اين سرمايه‌ها و ارزش‌هاي انساني كه دين جهت مهار خويشتن معرفي مي‌كند «حيا و شرم» است. حيا ناشي از فطرت انسان و نشانه‌ي رشد اوست. پس انسان مي‌تواند با حفظ و تقويت گوهرهاي ارزشمند دروني و فطري خود را از رذايل و آلودگي‌ها حفظ و به فضايل عاليه اخلاقي مزّين نمايد.
قابل ذكر است اين خصيصه الهي با تمام كاربردي كه در زندگي فردي و اجتماعي دارد، متاسفانه مورد غفلت واقع شده است. برخلاف تصوّر غلط بعضي از مردم كه حيا و شرم را در حجاب، وقار، نجابت و خجالت (حياي منفي) خلاصه مي‌كنند، حيا ابعاد مختلف زندگي انسان را پوشش مي‌دهد.
از اين رو نگارنده با هدف تحصيل شناخت بيشتر از حيا و كسب اين فضيلت اخلاقي و بهره‌مند شدن از آثار مثبت مترّتب بر آن و برداشتن گامي هر چند كوچك ـ در احياي فرهنگ حيا سعي نموده، اين موضوع را مورد بررسي قرار دهد.
علاوه بر اين با استفاده از آيات و روايات مي‌توان به ويژگي‌هاي متعدد حيا پي برد كه به برخي از اين ويژگي‌ها در اين تحقيق اشاره شده است.
وراثت، تربيت، تعقّل، مواظبت، ايمان، انتخاب همنشين مناسب و … از عوامل موثر در تقويت حياست و ضعف شخصيت، نطفه ناپاك، ديدن صحنه‌هاي خلاف حيا و … از عوامل موثر بر تضعيف آن مي‌باشد. از سوي ديگر ايجاد محبت الهي، پرهيز از ارتكاب معاصي، بردباري، عيب‌پوشي، تعديل غريزه جنسي، آرامش رواني، حفظ حجاب و حريم زن و مرد، رعايت حقوق اجتماعي، مديريت صحيح حكومت و امنيت اجتماعي نمونه‌اي از آثار و پيامدهاي فردي و اجتماعي حيا محسوب مي‌شود.
اين نوشتار در چهار فصل تنظيم شده است:
فصل اول: تعريف حيا از منظر لغت شناسان و علماي اخلاق، ارتباط حيا با صفات ديگر، اقسام، مراتب و منشأ آن را مورد بحث قرار مي‌دهد.
فصل دوم: به كنكاش حيا در فرهنگ ديني مي‌پردازد.
فصل سوم: عوامل مؤثر بر تقويت و تضعيف حيا را بيان مي‌كند.
فصل چهارم: به بررسي آثار و پيامدهاي فردي و اجتماعي حيا در زندگي انسان مي‌پردازد.
اين موضوع از جنبه‌هاي مختلف لغوي، اخلاقي، روان‌شناسي و هم‌چنين از منظر آيات و روايات مورد بحث قرار گرفته است و منابع مورد استفاده آن كتابهاي گوناگون لغوي، اخلاقي، روايي، تفسيري، مقاله، مجله و هم‌چنين نرم‌افزارهاي جامع الاحاديث و جامع التفاسير بوده و تحقيق به روش كتابخانه‌اي انجام شده است.
به دست آوردن مفهومي صحيح و روشن از حيا، بيان تفاوت بين آن و خجالت، درك جايگاه و ارزش آن در رشد و تعالي انسان، با استفاده از آيات و روايات هم‌چنين نقش سازنده اين فضيلت انساني در اصلاح ساختار رواني و اخلاقي انسان و جامعه‌ي كنوني از نتايج اين تحقيق مي‌باشد.
۱. محمدباقر مجلسي، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار(عليهم‌‌السلام)، چاپ دوم، بيروت، موسسه الوفاء، ۱۴۰۳ه.ق، ج۶۸، ص۳۸۲.