مفهوم استغفار از دیدگاه قرآن و سنت
عنوان تحقیق: مفهوم استغفار از دیدگاه قرآن و سنت
نام خانوادگی: کیانی
نام : سیده بتول
تاریخ دفاع: بهار ۸۴
نام استاد: حجه الاسلام رضا حق پناه
واژگان کلیدی: استغفار
مدرسه علمیه حضرت زینب سلام الله علیها
چکیده:
ترديدي نيست كه تنها راه انسان به سوي كمال مادي و معنوي توأم با سعادت دنيا و آخرت و يگانه وسيله‌ي پرهيز از هر نوع گناه و لغزش ،اطاعت محض از فرامين خدا و فراهم نمودن رضايت اوست ، زيرا گناه و نافرماني نقطه مقابل اطاعت ،و دليل مخالفت با حق و سرپيچي از دستورات خداست لذا انسان دست از گناه و سركشي بر ندارد و ايمان و اعتقاد خود را از مخالفت با اوامر خدا پاك ننمايد و ظاهر و باطن خويش را از هر گاه و كارهاي نامشروع پاك نسازد به سرمنزل مقصود نائل نخواهد شد از اين رو بعد از ايمان به خدا هيچ چيزي به اندازه‌ي ترك گناه اهميت ندارد ، از جهت ديگر ارتكاب گناه سبب تضييع اعمال حسنه مي‌شود و روز به روز ايمان را ضعيف و دل را از روح بندگي تهي مي‌سازد ،به طوري‌كه با وجود مداومت بر گناه و لغزش ،ذكر ياد خدا نيز اثري نمي‌بخشد ،چه اينكه ادراك حقايق معنوي نسبت مستقيم با آمادگي قلبي و شرايط روحي انسان دارد ، به اين صورت وقتي‌كه دل آلوده به گناه گرديد و زنگار معصيت آن را پوشاند و صفاي خود را از دست داد ،ديگر قادر به درك و پذيرش حقايق نيست و پر واضح است ،وقتي كه انسان از درك حقايق معنوي بازماند بايد منتظر محروميت‌ها و گرفتاري‌هاي زيادي باشد ،به اين علت كه سعادت و كمال قبل از هر چيز در گرو درك حق و شناخت باطل است .
در اين رساله براي تبيين و تعريف لغت « استغفار » از منافع معتبر لغوي استفاده شده است و هم چنين با رجوع به كتاب هاي حديثي از جمله اصول كافي ، مصباح الشريعه و … استفاده گرديد .
در راستاي اهميت و عظمت استغفار در احاديث و تأسي كردن به سخنان معصومان عليهم السلام از كتاب نهج البلاغه علي عليه السلام با ترجمه دكتر سيد جعفر شهيدي ، و از ترجمه ي صحيفه ي سجاديه با قلم فيض الاسلام استفاده شده است .
اين نوشتار از هشت بخش با عناوين ذيل تشكيل شده است .
بخش اول : كليات ، كه طرح اصلي تحقيق در اين فصل بيان شده : از جمله ، تبيين و تعريف موضوع ، هدف و ضرورت موضوع ، پيشينه موضوع ، طرح سئوالات ، موانع و مشكلات و … .
بخش دوم : بررسي معناي لغوي و اصطلاح استغفار .
بخش سوم : بررسي دلايل و وجوب توبه و استغفار .
بخش چهارم : استغفار و شرايط پذيرش آن در قرآن و سنت .
بخش پنجم : بررسي جايگاه ، آداب و زمان استغفار .
بخش ششم : تأثير نوع گناه و زمان توبه ( استغفار ) در عدم پذيرش آن .
بخش هفتم : پيامدهاي استغفار .
بخش هشتم : پيامدهاي فردي و اجتماعي گريز از استغفار .
نتیجه اینکه استغفار مانند يك عمل رواني و سيستم بدني ، مراحل و جوانب زيادي را در بر مي‌گيرد كه به اعاده ساختار شخصيت فرد كمك مي‌كند ،پاره‌اي از آنها عبارتند از :
۱ ـ استغفار آرزوي پاك كردن روان را در مقابل روي انسان پريشاني كه گناهان و خطاهايش او را خوار ساخته متجلي مي‌سازد و اين آرزو او را در يك حالت آرامش رواني قرار مي‌دهد .
۲ ـ استغفار موجب احترام ذاتي شخص استغفار كننده مي‌شود و اين احترام احساس او را نسبت به شخصيت خويش نيرومند مي‌سازد و در نتيجه از صحت و سلامتي روح و روان برخوردار مي‌شود .
۳ ـ استغفار منجر به آن مي‌شود كه شخص استغفار كننده شخصيت خود را درك كند .
۴ ـ استغفار موجب آزاد شدن از احساس گناه مي‌شود
درك و احساس گناه باعث اموري مي‌شود كه از آن جمله است:
الف : پريشاني و وسواس و بيماري هيستري.
ب : تصور نمودن بيماري بدون اينكه در بدن بيماري واقعي عضوي وجود داشته‌باشد.
ج : عزلت نشيني ،سستي در كار ،دل كندن از ارتباطات انساني ،سرگرداني .
بنابراين اعتراف به گناه درمان اضطراب و پريشاني است اسلام نظريه‌ي اعتراف به گناه را قبول دارد اما اين اعتراف بايد در ميان انسان و پروردگارش انجام گيرد زيرا فقط خداست كه انسان را در رابطه با گناهش مؤاخذه مي كند قرآن كريم پاره‌اي از اين نوع اعترافات را براي ما مصور و مجسم ساخته است اينكه مسلمانان آنها را به كار گيرند و مسير زندگي خود را به راه بهتر تغيير دهند ، همان‌طور كه حضرت آدم و حضرت حوا عليهم السلام از نافرماني از دستور پروردگارشان مي‌گويند : «قالا ربنا ظلمنا انفسنا و ان لم تغفرلنا و ترحمنا لنكونن من الخسرين» [۱]
بنابراين طلب مغفرت و آمرزش انسان از خدا از گناهاني كه مرتكب شده است خود اعتراف و اقرار روشني است به گناه در پيشگاه خدا و در اين صورت شخص گناهكار يقين حاصل مي‌كند به اينكه خدا او را خواهد بخشيد و در نتيجه اطمينان و آرامش روحي و رواني مي‌يابد .